Jądrowe zaburzenie rozwoju płci z kariotypen 46, XX - mężczyzna, który genetycznie jest kobietą?
Czym jest płeć? Jest to zespół cech, które pozwalają wyróżnić organizmy męskie i żeńskie. Wiele osób myśli, że jeśli ktoś ma chromosom X i Y to jest mężczyzną, a jeśli dwa chromosomy X – to jest kobietą. Ale czy tak jest zawsze? Dziś chcę opowiedzieć o jądrowym zaburzeniu rozwoju płci (ZRP) z kariotypem 46, XX – czyli sytuacji, kiedy pomimo posiadania dwóch chromosomów X, rozwija się mężczyzna.
Poziomy organizacji płci
Zacznijmy jednak od tego, że płeć jest warunkowana na wielu poziomach:
· Płeć chromosomalna – to właśnie chromosomy X i Y, 46, XX to kobieta, 46, XY to mężczyzna
· Płeć chromatynowa – decyduje o niej występowanie ciałka Barra u organizmów żeńskich, a u osobników męskich ciałko Y
· Płeć gonadalna – obecność jąder u mężczyzn, jajników u kobiet
· Płeć hormonalna – stosunek ilościowy hormonów płciowych, kobiety mają więcej estrogenów, a mężczyźni androgenów
· Płeć fenotypowa, płeć zewnętrzna – na podstawie zewnętrznych cech płciowych
· Płeć metrykalna – czyli tzw. płeć prawna
· Płeć psychiczna – poczucie przynależności do danej płci
A tych poziomów jest znacznie więcej.
Determinacja płci u ludzi
Determinacja płci u człowieka to model tzw. przełączenia rozwojowego. Chromosomowe podstawy determinacji płci są określone już w momencie zapłodnienia – jednak mimo to struktury narządowe są niezróżnicowane aż do 6 tygodnia życia płodowego. Kluczową rolę w determinacji płci odgrywa chromosom Y, a dokładniej gen SRY znajdujący się na jego krótkim ramieniu. Jednakże są również geny zlokalizowane na autosomach (czyli chromosomach innych niż chromosomy płci X i Y) bądź chromosomie X, które biorą udział w determinacji płci. Nazywa się je genami odwrócenia płci (ang. sex reserval genes), a najważniejsze z nich to:
· SOX9
· WT1
· DAX1
· WNT4
· AR
· SF1
· DMRT1 i DMRT2
Niektóre z nich odpowiadają tylko za jedną cechę, inne mogą natomiast doprowadzić do całkowitego odwrócenia płci chromosomalnej.
Jądrowe ZRP z kariotypem 46, XX
Po krótkim wstępie teoretycznym możemy przejść do omówienia zaburzenia, o którym wspomniałem na początku. Zdarza się to raz na 20 tys. Męskich urodzeń. Rodzi się prawidłowo wyglądający chłopiec, jednak z kariotypem pozornie żeńskim – posiada on bowiem dwa chromosomy X. Jednak diagnoza stawiana jest najczęściej późno, gdy mężczyzna taki ma problemy z bezpłodnością.
Jak wygląda taki mężczyzna? Jest niskiego wzrostu (wzrost w zakresie kobiecym), z małymi jądrami, ale normalnej wielkości penisem. Hormonalnie ma obniżony poziom testosteronu. Cierpi na bezpłodność, czego laboratoryjnym objawem jest azoospermia, czyli całkowity brak plemników w nasieniu.
Rzadko jądrowe ZRP rozpoznawane jest w trakcie badań prenatalnych, kiedy oczekiwana dziewczynka okazuje się być prawidłowo rozwiniętym chłopcem.
Dlaczego rozwija się chłopiec?
W przytłaczającej większości przypadków winowajcą jest gen SRY, który prawidłowo znajduje się na chromosomie Y i warunkuje rozwój płci męskiej. W wyniku translokacji (czyli wymiany fragmentów chromosomów między sobą) może się on znaleźć na innym chromosomie i w ten właśnie sposób gen SRY znajduje się na krótkim ramieniu chromosomu X i warunkuje rozwój płci męskiej.
W 10-20% przypadków genu SRY jednak brak. Postuluje się, że u takich osób największe znaczenie ma duplikacja genu SOX9. Wykazano także mutacje w genach RSPO1 i WNT4. Co ciekawe, do aktywacji genu SOX9 potrzebny jest gen SRY, jednak duplikacja tego genu jest wystarczająca do wystąpienia fenotypu męskiego.
Jak pomóc takim ludziom?
Wszyscy pacjenci i rodziny osób z tego typu zaburzeniami powinni mieć zapewnioną pomoc psychologiczną. W zależności od podłoża genetycznego pacjenci z ZRP mogą mieć zwiększone ryzyko nowotworzenia w obrębie gonad stąd czasami decyzja gonadektomii (czyli usunięciu gonad) – decyzja ta musi być jednak poprzedzona analizą korzyści i ryzyka związanego z ewentualną gonadektomią i zabiegami rekonstrukcyjnymi.
Jeśli chodzi o rokowanie pacjenci tacy mają niezmienioną przewidywana długość życia. Wszystkim rodzinom z dziećmi dotkniętymi zaburzeniami rozwoju płci powinno się zaoferować również poradnictwo genetyczne.
Źródła:
Drewa, G. Ferenc, T. (2011) Genetyka medyczna. Wrocław. Edra Urban & Partner
Akinsal EC, Baydilli N, Demirtas A, Saatci C, Ekmekcioglu O. Ten cases with 46,XX testicular disorder of sex development: single center experience. Int Braz J Urol. 2017;43(4):770-775. doi:10.1590/S1677-5538.IBJU.2016.0505
Gao X, Chen G, Huang J, et al. Clinical, cytogenetic, and molecular analysis with 46,XX male sex reversal syndrome: case reports. Journal of Assisted Reproduction and Genetics. 2013 Mar;30(3):431-435. DOI: 10.1007/s10815-013-9939-7.
Moalem S, Babul‐Hirji R, Stavropolous DJ, Wherrett D, Bägli DJ, Thomas P, Chitayat D. 2012. XX male sex reversal with genital abnormalities associated with a de novo SOX3 gene duplication. Am J Med Genet Part A. 1759:1523–1764.